Nga: Kostana Morava
Besimi i tepërt mund të na mashtrojë e dergojë në mendime ose veprime të rrezikshme , dhe e njëjta arrogancë mund të përhapet edhe tek të tjerët si një zjarr. Në fund të viteve 1980, psikologu me emrin e duhur për këtë punë James Reason dëshironte të kuptonte mendimet e gabuara që na dërgonin në aksidente rrugore. Ai doli në rrugët dhe parkimet e makinave të supermarketeve rreth Mançesterit, në Britani dhe kërkoi nga një total prej 520 shoferësh të vlerësonin numrin e rasteve që ata kishin kryer shkelje të caktuara.
A dështuan për të kontrolluar pasqyrën e pasme të tyre, për shembull? Apo kishin hyrë në korsinë e gabuar kur i afroheshin një kryqëzimi? Përveç listës së gabimeve dhe shkeljeve, pjesëmarrësve ju kërkua gjithashtu të vlerësonin se si ishte aftësia e tyre drejtuese në krahasim me të tjerët , nese ishte më e mirë apo më e keqe se mesatarja.
Duke patur parasysh kohën e madhe që shumë njerëz kalojnë pas timonit, ju do të shpresonit se shumica e shoferëve do të kishin të paktën disa vetëdije për aftësitë e tyre. Megjithatë psikologu Reason zbuloi se kjo nuk mund të kishte qenë më larg së vërtetës. Nga 520 shoferë, vetëm pesë konsideruan se ishin më keq se mesatarja , pra më pak se 1%. Pjesa tjetër, madje edhe drejtuesit vërtet skandaloze që vazhdimisht bënin gabime te tmerrshme e konsideronin veten të paktën aq të mirë sa personi tjetër, dhe shumë nga ta menduan se ishin shumë më të mirë se të tjerët.
Ishte, në thelb, një mashtrim masiv që i bëri ata plotësisht të verbër ndaj dështimeve të tyre. Tre dekada më vonë, psikologët kanë dokumentuar nivele të ngjashme të mashtrimit të besimit për shumë tipare dhe aftësi të ndryshme. Ne priremi të mendojmë se jemi më inteligjentë, krijues, atletikë, të besueshëm, të vëmendshëm, të ndershëm dhe miqësorë se shumica e njerëzve (një fenomen që shpesh njihet si “efekti më i mirë se mesatarja”).
“Provat janë jashtëzakonisht, madje tmerresisht të forta”– thotë Ethan Zell, një profesor i asociuar i psikologjisë në Universitetin e Karolinës së Veriut në Greensboro, i cili kohët e fundit kreu një meta analizë të studimeve të deritanishme. Fuqia e këtij efekti e ka bërë atë një të preferuar në klasë, thotë ai. “Në thelb nuk dështon kurrë. Nëse u jepni njerëzve një pyetësor ku ata e vlerësojnë veten e tyre në krahasim me mesataren, pothuajse të gjithë në klasë mendojnë se janë mbi mesataren në pothuajse gjithçka. ”
Pasojat mund të jenë serioze. Siç kishte lënë të nënkuptohet Profesori Reason, vetëbesimi i tepërt ne aftësite tona në rrugë mund të çojë në ngasje të rrezikshme dhe aksidente të rënda. Në mjekësi, mund të çojë në gabim fatal diagnostikues, në ligj, kjo mund të çojë në akuza të rreme dhe gabime të drejtësisë.
Dhe në biznes, arroganca menaxheriale i vë kompanitë në një shans më të madh për të kryer mashtrime me të dhenat apo për ti derguar drejt falimentimit. Nj çudi jo e vogel, pra, që vetëbesimi i tepërt shpesh njihet si “nëna e të gjitha paragjykimeve”; shkencëtari fitues i çmimit Nobel Daniel Kahneman vërejti shkëlqyeshëm se nëse ai do të kishte një shkop magjik që mund të ndryshonte një gjë në lidhje me psikologjinë njerëzore, ai do të eliminonte kompleksin tonë të epërsisë ose superioritetit.
Tani, një hulumtim i ri interesant nga Joey Cheng, një profesor asistent i psikologjisë në Universitetin e York-ut, tregon se besimi i tepërt mund të jetë ngjitës. “Nëse keni qenë e ekspozuar ndaj një personi me shumë vetëbesim, atëherë keni më shumë të ngjarë të mbivlerësoni qëndrimin tuaj të afërm,” thotë ajo. Eshtë një tendencë që mund të shkaktojë përhapjen e mendimit të rrezikshëm të mashtrimit përmes një ekipi.Kaskadat e besimit Cheng thotë se ajo ishte frymëzuar nga raportet anekdotike të sjelljes në Ëall Street, ku arroganca duket se është e përhapur.
“Kur shkoni në sektorë të tjerë si arsimi, shpesh nuk dëgjoni që mësuesit të përshkruhen në të njëjtën mënyrë”. Këto ndryshime e çuan atë të pyeste nëse grupe të caktuara njerëzish mund të inkurajonin zhvillimin e një egoje të fryrë tek të tjerët. Disa studime të mëparshme kishin lënë të kuptohet për këtë mundësi, duke treguar se besimi i tepërt i bankierëve priret të rritet me kohën e tyre të kaluar në profesion – gjë që do të kishte kuptim, nëse ata e kishin pervetesuar sjelljen nga kolegët e tyre – por Cheng donte te realizonte testin në laborator.
Eksperimenti i saj i parë kishte dy faza. Individualisht, pjesëmarrësve iu kërkua të shikonin fotot e fytyrave të njerëzve dhe të përpiqeshin të hamendësonin personalitete të ndryshme bazuar në shprehjet e tyre te fytyres – një detyrë që disa njerëz janë në gjendje ta bëjnë me saktësi dhe arsye.
Për të vlerësuar besimin e tyre, pjesëmarrësve iu kërkua të vlerësonin perceptimet e tyre për aftësitë e tyre, krahasuar me pjesën tjetër të grupit. Më pas pjesëmarrësit duhej të bënin të njëjtën detyrë në çift, pas së cilës atyre u kërkohej përsëri të vlerësonin aftësitë e tyre, duke e lejuar ata të shihnin nëse arroganca e një personi do të fërkohej me një tjetër. Sigurisht, ajo zbuloi se pjesëmarrësit më të përulur kishin më shumë të ngjarë të rrisnin vete-vlerësimet e tyre pasi të ishin prane një partneri me vetbesim te larte. “Ishte mjaft e jashtëzakonshme”, thotë Cheng.
Rezultatet e eksperimentit të dytë ishin edhe më të habitshme. Edhe një herë, ata duhej të punonin në një detyrë të thjeshtë perceptuese, e cila përfshinte supozimin e peshës së dikujt nga fotoja e tij. Sidoqoftë, kësaj here, pjesëmarrësit nuk punuan në çifte reale, por iu prezantuan disa shembuj të përgjigjeve të një pjesëmarrësi tjetër. Në realitet, përgjigjet ishin të rreme, duke e lejuar Cheng-un të krijonte personin e dikujt që ishte vete-mashtruar.
Ata mund të shohin dikë poshte në 10% – shumë poshtë mesatares – që nderkohe pretendon të jetë ndër te paret, për shembull. Pjesëmarrësit mund të kenë parë vetëbesimin e tepërt të tjetrit këtu si një shenjë paralajmëruese; në vend të kësaj, ata thjesht imituan sjelljen. Të qenit i ekspozuar ndaj dikujt që ishte me tepër vetëbesim, mbingopi renditjen e perceptuar të vetë personit me rreth 17%.
Ishte e kundërta e pjesëmarrësve të cilët kishin treguar profilin i një pjesëmarrësi më realist – ata tentuan të nënvlerësonin gradën e tyre me rreth 11%. Në eksperimente të mëtejshme, Cheng konfirmoi se iluzioni i epërsisë, i pervetesuar nga një bashkëmoshatar, mund të transmetohet te një person tjetër – një “kaskadë” që mund ta çojë atë të shperndahet përmes gjithe grupit nga një burim i vetëm. Ajo gjithashtu dokumentoi një “efekt të përhapjes”, kështu që sapo të kapni vetëbesimin e tepërt në një fushë, ju mund të bëheni më arrogantë në një tjetër. Për t’i bërë gjërat edhe më keq, pasojat mund të zgjasin shumë pas ndërveprimit – vetëm disa minuta ekspozimi ndaj një personi arrogant anon gjykimet e vetë pjesëmarrësve ditë më vonë.
Zell është i impresionuar me gjetjet. “Unë mendoj se hulumtimi është shumë interesant dhe i kryer mirë, dhe na ndihmon të kuptojmë origjinën e vetëbesimit të tepërt dhe pse është më i madh në disa grupe sesa të tjerët”, thotë ai. Ai dyshon se kjo lind nga krijimi i normave shoqërore. “Të shohësh të tjerët të shfaqin sjellje të tepruar të vetëbesimit mund ta bëjë atë të duken më e vlerësuar nga ana kulturore ose e përshtatshme.”
Mekanizmat misteriozë Rezultatet e Cheng përshtaten me shumë studime të tjera të konformitetit, duke përfshirë kujtimet tona për një ngjarje të përbashkët, perceptimet tona për bukurinë dhe mendimet tona politike. “Vetëm duke u ekspozuar ndaj dikujt, ka më shumë të ngjarë të fitoni mënyrat e tyre të sjelljes dhe mënyrat e tyre të të menduarit,” thotë ajo. Eshtë e lehtë të imagjinohet se si mund të ndodhë kjo në një vend pune, shton ajo.
“Le të themi që ju jeni një bankier apo financier. Ju jeni mjaft i kalibruar kur keni hyrë për herë të parë në biznes, por ndërsa përfshiheni më shumë në atë mjedis, shihni që disa njerëz priren të bëjnë deklarata mburrëse dhe ata kanë këtë pamje të mahnitshme dhe të sigurt në mënyrën se si flasin dhe si komunikojnë jo vetem verbalisht. Dhe ti, nga ana tjetër, mund të bëhesh paksa klon i atij personi “.
Në punimin e saj, Cheng citon kompaninë e energjisë Enron si një shembull të mundshëm të mënyrave se si kjo dinamikë së shpejti mund të bëhet e përhapur në organizim. Korporata dikur ishte kompania e shtatë më e madhe në SHBA, por ajo deklaroi falimentimin në 2001 pas raporteve të mashtrimit dhe korrupsionit të përhapur. “Kultura e arrogancës” së Enronit tani është famëkeqe, me një ish-punonjës që thotë se “Nuk ka dyshim që njerëzit e Enronit mendonin me arrogancë se ishin më të zgjuar se të gjithë të tjerët”.
“Gjetjet tona sugjerojnë se disa prej tyre [vetëbesimi i tepërt] mund të kenë qenë për shkak të këtij efekti të infektimit shoqëror”, thotë Cheng. “Dhe kjo mund të ketë bërë që shumë individë të kenë adoptuar praktikat e diskutueshme që kontribuan në rënien e tij.”
Duke pasur parasysh këto rezultate, Cheng sugjeron që organizatat të rimendojnë llojet e sjelljeve që ata shpërblejnë tek punonjësit e tyre aktualë. “Udhëheqësit dhe menaxherët duhet të kenë shumë kujdes për efektet e individëve të caktuar mbi të tjerët, sepse vetëbesimi i tyre i tepërt mund të përhapet gjerësisht” dhe te ktheht ne arrogance. Këto gjetje gjithashtu mund të informojnë vendimet e punësimit. Përveç se janë më realistë vetë, anëtarët e ekipit më modest mund të zbusin edhe vetëbesimin e tepërt të të gjithë ekipit.”
Ata mund të ndihmojnë që grupi të kthehet me kembe ne toke. Në nivelin personal, të paktën mund t’i kushtoni pak më shumë vëmendje qëndrimeve tuaja përfshirë perceptimin tuaj për menyres sesi i jepni makines tuaj. Kurdoherë që mburreni pa arsye për aftësitë tuaja, ju mund të dërgoni valë të vetëbesimit dhe arrogances në të gjithë rrjetin tuaj shoqëror, duke mbështetur në mënyrë delikate mashtrimin masiv që James Reason kishte ndihmuar në dokumentim e gjithë atyre viteve më parë.
