Nga Edi Rama
Vendimi i Akademisë Suedeze për dhënien e çmimit Nobel në Letërsi Peter Handke-s javën e kaluar, ishte një veprim tronditës që duhet të shqetësojë jo vetëm botën letrare, por edhe atë politike. Autori austriak është një mbështetës i vjetër i ish-liderit nacionalist serb, Slobodan Milosheviç dhe një mbrojtës i fushatave të tij të gjenocidit në luftërat në ish-Jugosllavi gjatë viteve 1990. Pavarësisht shfaqjes së provave të forta në lidhje me krimet e regjimit serb, Handke arriti deri aty sa të merrte pjesë në gjyqin e ish- diktatorit në Hagë dhe, më vonë, në funeralin e tij.
Mbrojtësit e vendimit të Akademisë Suedeze kanë pretenduar se pikëpamjet e Handke-s duhet të veçohen nga aftësitë e tij unike artistike dhe kontributet e tij në letërsi. Disa prej tyre kanë argumentuar se qëllimi i shkrimtarit austriak ishte gjithmonë që të provokonte dhe se bindjet e tij politike të pazakonta duhet të shihen si pjesë e një përpjekjeje më të gjerë për të ndezur debat dhe mendim të lirë politik nga kufizimet e tepruara. Veçimi i veprës letrare të Handke-s nga politika e tij do të ishte një gabim i madh.
Duke pasur parasysh miratimin e tij për regjimin e Milosheviçit dhe mohimin lidhur me viktimat e gjenocidit, spastrimit etnik dhe torturave, vepra e Handke-s është thellësisht politike. Shembulli më i vrazhdë i një rrëfimi të Handke-s ilustrohet në librin “Udhëtimi drejt lumenjve: Drejtësia për Serbinë”, i botuar në 1997, ku ai dokumenton jetën e përditshme të serbëve vendas pas përfundimit të luftërave ballkanike të fillimit të viteve 1900.
Siç edhe Handke përmend në epilog, arsyetimi i tij nuk ishte të mblidhte “fakte djallëzore “, por të sillte një narrative motivesh që do të mbështeste paqen. Serbët që paraqiten në narrativën e Handke-s janë shpirtra të zakonshëm, të varfër dhe të pafajshëm që flenë në bodrume pa ngrohje. Ai i përshkruan ata duke ngrënë sarma (lakër të mbushur) dhe kajmak (krem djathi) dhe duke pirë verë nga Smederevo, “ku Danubi rrjedh pa zë”. Në rrëfimin e tij, këta janë njerëz janë plagosur thellësisht nga përçmimi i pjesës tjetër të Europës , që u ktheu shpinën.
Sidoqoftë, duke u përqëndruar në përvojat e përditshme të serbëve lokalë, Handke anashkalon tragjedinë e grupeve të tjera etnike në rajon dhe përforcon narracionin e “gabuar” serb të udhëhequr nga Milosheviçi, pushtet i të cilit u nxit nga ideja se qytetarët serbë ishin viktimat që duhej të ngriheshin në mbrojtje të lirisë dhe dinjitetit të tyre.
Handke të befason me heshtjen e tij kur vjen fjala për rolin qendror të Serbisë në tragjedinë ballkanike të viteve 1990, përfshirë gjenocidin në Srebrenicë dhe Bosnje-Hercegovinë. Ai i paraqet mizoritë e kryera nga regjimi i Milosheviçit si pretendime nga media perëndimore, në vend të fakteve të rënda të dokumentuara nga Gjykata Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë. Duke shpërfillur faktet e rënda, Handke siguron një amnisti të nënkuptuar dhe falje për sjelljen gjenocidale të liderit serb. Ai gjithashtu është duke u përpjekur të rishkruajë historinë.
Shpërfillja e ambicieve hegjemoniste të Serbisë dhe e gjenocidit të mbështetur nga shteti, i lejon atij të paraqesë Slloveninë dhe Kroacinë si nismëtaret e shpërbërjes së Jugosllavisë dhe t’ia atribuojë Milosheviçit meritat e paqes post Dejton në Jugosllavi. Veprimtaria e Handkes nuk mund të shkëputet nga shërbimi politik që ai i bëri udhëheqësit serb. Pamfletet e tij politike nuk janë letërsi – ato janë thirrje për urrejtje, që përforcojnë paragjykimet.
Nuk ka dyshim se Handke duhet të lexohet, studiohet dhe diskutohet. Por, vlerësimi i punës së tij mbi kandidatët e tjerë më të merituar për çmimin Nobel ishte një gabim i pakujdesshëm. Ashtu siç shprehet edhe autori dhe kritiku letrar Hari Kunzru se “ai është një shkrimtar i shkëlqyeshëm, i cili kombinon mprehtësinë me një verbim tronditës etik”. Çmimi Nobel nuk do ta bëjë Handken një shkrimtar të madh. Në përzgjedhjen e autorit austriak, Akademia Suedeze thjesht ka arritur vetëm të zvogëlojë vlerën e çmimit duke u përfshirë në një skandal tjetër që do të dëmtojë reputacionin e saj gjatë dekadave të ardhshme.
