Shqipëria, kapitalizëm me urrejtje për taksat, demokraci me votë…

Nga Lorenc Vangjeli

Ndonëse këndohet gjithmonë e më rrallë, rakisë ja ka ënda që në Shqipërinë e Mesme të shoqërohet me një këngë të vjetër me një tekst të habitshëm. Kënga flet për ftesën që bëhet për të parë sesi kanë dalë në rrugë “kaureshat, veshun me nallane si turkeshat; dhe për të ndjekur me sy “turkeshat, veshun allafronga si kaureshat”. Pothuaj tre dekada mbas rrëzimit të karikaturës kriminale komuniste në Shqipëri, shoqëria shqiptare është sërish një mishmash qesharak mes ëndrrës për Perëndimin dhe sjelljes orientale të saj, sistemit të ri që po tentohet të instalohet në vend dhe mendësisë sovjetike të saj. Ky është një nga paradokset më të mëdha dhe thelbi i krizës shumëplanëshe që ka përfshirë vendin, që kalon nga kriza në krizë, që flet për krizën si pasojë, por refuzon të identifikojë shkaqet e tyre. Shqipëria ëndërron demokracinë evropiane, por ka vrarë votën.

Shqipëria po tenton të ndërtojë kapitalizmin, por shqiptarët vazhdojnë të urrejnë taksat. Vota dhe taksat, dy kolonat më të rëndësishme të shtetit të së drejtës janë hedhur rregullisht në erë nga kush ka pasur në dorë dinamitin sovjetik të mendësisë sovjetike që mbretëron në Tiranë.

Prej pothuaj dhjetë vjetësh, me ndryshimet kushtetuese të prillit 2008 dhe të ligjit zgjedhor, shqiptarët janë të privuar nga vota. Kjo mungesë është shndërruar në të keqen absolute që ka gërryer vit mbas viti dhe ka frakturuar zgjedhje mbas zgjedhjesh vullnetin e shqiptarëve. Ata shkojnë vetëm në mënyrë formale në kutinë e votimit sepse thjesht noterizojnë vullnetin e tre – katër kryetarëve të partive që bëjnë listat e tyre të preferencës. Renditja në këto lista është, në rastin më të mirë, një proces empirik dhe në skajin tjetër edhe një hesap i barazvlefshëm me valutë të huaj. Refleks i kësaj sjelljeje me votën është dhe demokracia e brendshme në partitë politike kryesore, e cila thjesht nuk ekziston ose është vetëm një fasadë ku gjithkush ka të drejtë të përdorë duart, por vetëm për të duartrokitur kryetarin. Dhe po kështu është kudo, në një vend ku është vrarë karriera, e drejta për të zgjedhur dhe për t’u zgjedhur. Kush thotë se është ndryshe, është naiv ose kush e sheh ndryshe është i verbër.

Tre nga katër protestat që shkundën përgjumjen otomane të Tiranës kishin të bënin po me taksat dhe refuzimin e tyre. Ato dëshmuan qasjen e gabuar që ka shoqëria shqiptare ndaj këtij mekanizmi, por dhe zgjidhjen po të gabuar që afron politika shqiptare ndaj këtij shqetësimi. Në të gjitha rastet, bërtasin më shumë ata që pothuaj nuk paguajnë kurrë dhe qeverisja përkedhel ata që bërtasin në kurriz të qytetarëve të tjerë që paguajnë.

Protesta e dhunshme e banorëve të Kukësit refuzonte pagesën e kalimit në Rrugën e Kombit. Duke qenë në të drejtën e tyre si të varfër, të pasurit në Tiranë dhe budallenjtë me kostume të shtrenjtë, thoshin se ajo rrugë ishte paguar njëherë dhe se qytetarët duhet të kalonin falas në të. Në të vërtetë ajo rrugë nuk ka qenë kurrë falas. Ndryshonte vetëm perceptimi dhe mënyra e pagesës për të: do të paguhet tek trau apo do të paguhet gjetkë, po me taksa shqiptarësh. Prej gati dy muajsh banorët e Astirit kundërshtojnë prishjen e banesave dhe bizneseve të tyre të ndërtuar në mënyrë informale. Kërkojnë shpronësim 100 për qind. Një shoqëri solidare duhet të jetë shumë e vëmendshme ndaj këtij akti. Të prishet banesa ku jeton prej vitesh është më shumë se një dramë. Por, dhe këtu ka një por të dyfishtë që e ndërlikojnë shejtan budallenjtë e politikës që e shohin shtetin si shpellën e Ali Babës. “Të paguajë Edi Rama” premtojnë ata që duan t’i zënë vendin Ramës duke u sjellë njëlloj si Edi.

Protesta e studentëve ishte një skaner që tregoi se Shqipëria e vërtetë nuk është ajo që shihet në ekranet e televizionit. Se shqetësimet reale të shoqërisë nuk dalin as në konferencat e shtypit të qeverisë dhe as në deklaratat e opozitës. Parë me këtë sy, studentët u dëshmuan si një e mirë e jashtëzakonshme publike, por duke parë shumicën e kërkesave të tyre, atëherë del në pah një tjetër problem i jashtëzakonshëm. Mbështja që ata morën në mënyra të ndryshme, qoftë nga qeveria ndaj të cilës protestonin, qoftë nga opozita që e refuzonin, është bërë në stil sovjetik. Në komunizmin e prindërve të tyre thuhej se çdo qytetar ishte një ushtar. Studentët nuk kanë të drejtë kur ëndërrojnë në kapitalizëm se çdo gjimnazist duhet të jetë student. Studentët duhet të kuptojnë se vetëm komunistët propagandonin barazi dhe se në emër të barazisë që ata predikonin, janë luajtur dramat më të mëdha njerëzore. Thelbi i vërtetë i dramës së tyre vjen nga masivizimi absurd i arsimit të lartë; universiteti nuk ishte falas as në komunizëm; gjimnazisti me pesa nuk ka pot ë njëjtat të drejta për shkollën si ai me dhjeta. Për rrugët, për krimin e ndërtimit pa leje, për universitetin duhet të paguhet taksë. Gjithmonë. Eshtë krejt tjetër diskutimi sesa duhet të jetë kjo taksë dhe mënyra sesi shpenzohet ajo taksë për të prodhuar në fund të udhës një diplomë që ka vlerë. Taksa është një e keqe e domosdoshme, pa të cilën nuk ka asnjë shans ekzistenca e cilësdo shoqëri njerëzore. Një sistem qeverisës rrëzohet dhe brenda një nate. Një sistem të menduari kërkon të paktën një brez për të ndryshuar. Komunizmi barbar dhe qesharak shqiptar u rrëzua për shkak të alzhaimerit të tij, por mendësia sovjetike është ende mënyrë jetese.

Në Tiranën e sotme që pi Whiskey e Amarone nuk ka ndryshuar ndonjë gjë e madhe nga koha kur kaureshat e djeshme të nallaneve dhe turkeshat e veshura allafranga, sfilonin para qebaptoreve ku pihej raki. Në Tiranën e modës, kravatave, batutave, benzave, palestrave, dietave dhe hoteleve me pasqyra ku dashuria paguhet me orë dhe ora në puls tregon klas, gjen të majtë e të djathtë, në pushtet dhe në opozitë që flasin për demokraci dhe kapitalizëm dhe urrejnë njëlloj edhe votën, edhe taksën.

Shqipëria do të shpëtojë nga mallkimi oriental ku është mbërthyer që kur është bërë shtet, kur qytetarët e saj të kërkojnë llogari jo sepse kanë dhënë votën pa vlerë e në këmbim të presin që Alibabat t’u hapin thesin, por kur të thonë: kam paguar taksat, me thuaj si i shpenzove që të mendoj si do ta jap votën! Atë votë që sot e kanë në xhep vetëm tre vetë, Edi, Luli dhe Mona, mbas të cilës, të tre duan vetëm një gjë: të vendosin ata pa u dhënë hesap shqiptarëve si do të mblidhen e shpenzohen taksat e tyre.